Charles Baudelaire (1821–1867) geldt als de sleutelfiguur van de moderne poëzie.¹ Zijn bundel Les Fleurs du Mal (De Bloemen van het Kwaad, 1857) veranderde radicaal hoe we naar kunst kijken: schoonheid hoeft niet meer zuiver en harmonieus te zijn. Integendeel, echte schoonheid ontstaat juist door de confrontatie met het kwaad.²

Baudelaire schrijft niet vanuit een moralistisch standpunt. Hij duikt midden in de zonde en maakt er kunst van. Hij transformeert verval, lelijkheid en verrotting tot schone poëzie.³ Wat daarbij ontstaat noemen we een fictie van orde: hij creëert met taal een gevoel van structuur en betekenis in een wereld die eigenlijk chaotisch en zinloos is.⁴

Het perfecte beeld hiervan vinden we in zijn gedicht De Albatros. De dichter wordt voorgesteld als een gevallen engel: machtig en subliem wanneer hij vliegt, maar grotesk en onhandig zodra hij op de grond staat.⁵ Dit essay onderzoekt hoe Baudelaire met taal, ritme en symboliek kunstmatige orde creëert in een wereld die moreel, religieus en filosofisch instort.⁶ Uit de spanning tussen schoonheid en kwaad, tussen hemel en modder, ontstaat een nieuwe manier van kunst maken die de moderne tijd definieert.⁷

Ik baseer me op belangrijke denkers als Walter Benjamin, Jean-Paul Sartre, Michel Foucault, Roland Barthes, Julia Kristeva, Maurice Blanchot en Gaston Bachelard, aangevuld met recente studies van Hansen (2004), Benesch (2016), Ganji (2019), Ross (2020), Alexander & Cooper (2024) en Sorensen (2024).⁸

Baudelaire leefde in de 19e eeuw, een tijd van politieke chaos, snelle industrialisering en opkomend kapitalisme.⁹ Zijn poëzie is het tegengewicht: waar de maatschappij versnelt, vertraagt zijn taal. Waar alles ontwricht, ordent hij.

Het openingsgedicht van Les Fleurs du Mal, "Au Lecteur" (Aan de Lezer), zet meteen de toon. Hij schrijft: "C'est le Diable qui tient les fils qui nous remuent" — de duivel trekt aan de touwtjes die ons bewegen.¹⁰ De mens is een marionet van het kwaad. Maar tegelijk brengt Baudelaire deze duistere boodschap in perfecte alexandrijnen: twaalfletterige versregels die het chaotische temmen door hun regelmatige ritme.¹¹

**Het gedicht De Albatros laat dit perfect zien.**¹² De zeevogel is majestueus in de lucht, maar wordt op het dek van het schip bespot en gemarteld door matrozen. "Ses ailes de géant l'empêchent de marcher" — zijn reusachtige vleugels verhinderen hem te lopen.¹³ Zodra het verhevene met de realiteit botst, wordt het belachelijk.

Maar hier zit de poëtische kracht: de dichter vindt zijn schoonheid niet door te ontsnappen aan zijn val, maar door zijn val onder woorden te brengen.¹⁴ De orde van het gedicht staat tegenover de wanorde van de wereld — het is de literaire tegenhanger van morele chaos.¹⁵

De Franse criticus Jean Starobinski noemde dit "l'esthétique du négatif": schoonheid die ontstaat doordat ze besmet wordt.¹⁶ Julia Kristeva werkte dit verder uit met haar theorie van het abjecte — het weerzinwekkende wordt juist de bron van betekenis.¹⁷ Baudelaire ziet in de modder van Parijs de grondstof voor kunst. Het kwaad wordt niet weggepoetst of vergeven, maar gearticuleerd.¹⁸

Baudelaires project is ambitieus: hij wil een moreel universum ordenen via esthetiek. In zijn beroemde gedicht "Correspondances" (Overeenkomsten) bouwt hij een symbolische kosmos:

"La Nature est un temple où de vivants piliers
Laissent parfois sortir de confuses paroles"
De natuur is een tempel waar levende zuilen soms verwarrende woorden laten klinken.¹⁹ De dichter wordt het medium van analogieën — hij is de architect van een orde die niet rationeel is, maar werkt via associaties.²⁰ Parfums, kleuren en klanken "antwoorden" elkaar in een symbolische logica. Het is een soort wereldse heiligheid, een religieuze openbaring zonder God.²¹

**De cyclus Spleen et Idéal ordent het menselijke bestaan als een eindeloze schommeling.**²² Spleen is de traagheid en leegte van het moderne leven — verveling tot op het bot. Idéal is het onmogelijke verlangen naar verlossing, naar iets hogers. De dichter bevindt zich precies ertussen, voortdurend heen en weer geslingerd tussen val en aspiratie.²³

"Je suis comme le roi d'un pays pluvieux" — ik ben als de koning van een regenachtig land, schrijft hij.²⁴ Een melancholische vorst wiens macht alleen symbolisch is. De taal van het kwaad wordt gegoten in perfecte metrum: de vorm wordt een ethiek van weerstand.²⁵

**In Tableaux Parisiens (Parijse Taferelen) verschuift het toneel van het metafysische naar het stedelijke.**²⁶ Baudelaires Parijs is geen achtergrond — het is een levend organisme dat zweet, vervalt en ademt.²⁷ De flâneur, de wandelaar die observeert zonder te oordelen, wordt de moderne priester van dit labyrint.²⁸

Klaus Benesch beschrijft deze figuur als de personificatie van "mobiele esthetiek" — orde die ontstaat doordat je kijkt en beweegt.²⁹ De stad wordt zo een tekst op zichzelf: een symbolische ruimte waar het kwaad betekenis krijgt door stijl, door montage.³⁰

In zijn essay Over enkele motieven bij Baudelaire (1939) leest Benjamin de dichter als chroniqueur van moderne schokken.³¹ De stad bestaat uit fragmenten; de dichter monteert deze losse ervaringen tot een esthetisch geheel.³² Jennifer Hansen benadrukt dat Benjamins allegorie niet kapot maakt maar opbouwt — het is een manier om betekenis te assembleren uit brokstukken.³³ Orde vind je niet zomaar, je construeert hem.

Volgens Sartre kiest Baudelaire bewust voor de zonde om die vervolgens te sublimeren.³⁴ Zijn poëzie is geen biecht maar vorm: er zit afstand tussen wat hij doet en hoe hij het verwoordt.³⁵ Zo maakt Baudelaire van het kwaad een esthetisch object — schoonheid wordt een ethische strategie.³⁶

Voor Foucault kenmerkt moderniteit zich niet door vooruitgang, maar door zelf-creatie: "faire de sa vie une œuvre d'art" — van je leven een kunstwerk maken.³⁷ De dandy is de seculiere erfgenaam van het ascetische ideaal — zijn orde ligt in hoe hij zichzelf construeert.³⁸ Iman Ganji werkt dit uit in zijn studie over Altermodernity: het lichaam als performatief centrum van esthetische orde binnen politieke chaos.³⁹

In Pouvoirs de l'horreur (De macht van de verschrikking, 1980) biedt Kristeva een psychoanalytische blik: het kwaad wordt niet onderdrukt maar opgenomen.⁴⁰ Het abjecte — datgene wat ons tegelijk aantrekt en afstoot — is een noodzakelijke fase om symbolisch te worden.⁴¹ Les Fleurs du Mal is zo een rite van integratie: de poëzie absorbeert het weerzinwekkende en herschept het als schoonheid.⁴²

Blanchot wijst op de "onafheid" van Baudelaires project: elke poging tot ordening opent een nieuwe afgrond.⁴³ Zijn poëzie blijft zweven tussen stilte en spreken — een grens die de moderne literatuur nog steeds definieert.⁴⁴

Stephen Ross en anderen lezen modernistische esthetiek als "anti-mystiek realisme": orde als vorm van helderheid zonder hogere waarheid.⁴⁵ Neal Alexander en David Cooper plaatsen Baudelaire binnen "literary geographies" — de ruimtelijke constructie van ervaring via taal.⁴⁶ James Sorensen voegt toe dat hedendaagse esthetiek de doorlaatbaarheid van media en lichaam herneemt: de moderne kunstenaar blijft, net als Baudelaire, een ordenaar van ruis.⁴⁷

De Albatros is het symbool van Baudelaires poëtische overtuiging.⁴⁸ De vogel, verheven tijdens zijn vlucht maar onhandig op het dek, belichaamt de moderne conditie: geestelijke grootsheid in lichamelijke vernedering.⁴⁹ De dichter wordt niet verheven door zuiverheid, maar door het vermogen zijn eigen val te verwoorden.⁵⁰

Ook de vorm van het gedicht weerspiegelt deze paradox. De regelmatige alexandrijnen bieden een symmetrische structuur die de disharmonie tempert.⁵¹ David Rothman schrijft over prosodie dat metrum fungeert als morele weerstand: een vorm van ethische precisie.⁵² Baudelaires ritme is discipline te midden van chaos.⁵³

De "esthetiek van de val" is ook een ethiek van bewustzijn. Alan Smith spreekt over een "aesthetics of failure" in hedendaagse kunst: kunst die juist in haar falen de moderne conditie toont.⁵⁴ Baudelaire is hierin de voorloper — zijn val is vormgevend.⁵⁵ De Albatros struikelt, maar in die struikeling ontstaat poëzie.⁵⁶

Baudelaires esthetiek reikt ver voorbij de 19e eeuw. In hedendaagse kunst en media herleeft zijn logica van het subliem-onreine.⁵⁷ Denk aan Francis Bacons geschonden lichamen, Damien Hirsts vitrines vol dood en verleiding, of digitale kunstvormen waarin ruis tot patroon wordt verheven — ze herhalen allen Baudelaires fictie van orde.⁵⁸ Ross beschrijft dit als een "transnationale esthetiek van verval": het sublieme als restproduct van consumptie.⁵⁹

In de digitale cultuur krijgt het kwaad een algoritmische gedaante: fragmentatie, overvloed, snelheid.⁶⁰ Toch blijft de menselijke drang dezelfde — de behoefte aan vorm.⁶¹ Sorensen noemt dit "mediaal modernisme": het voortzetten van Baudelaires strategie in nieuwe media.⁶² De hedendaagse kunstenaar ordent data zoals Baudelaire zonde ordende.⁶³

Feministische en ecokritische stemmen lezen Les Fleurs du Mal als reflectie op grenzen — tussen lichaam en cultuur, natuur en stad.⁶⁴ Het vrouwelijke wordt symbool van zowel begeerte als afstoting, een dialectiek die Kristeva's abjecte herneemt.⁶⁵ Alexander en Cooper wijzen bovendien op de ruimtelijke dimensie: de stad als levend organisme, de poëzie als haar kaart.⁶⁶

Zo blijft Baudelaire de dichter van moderniteit — niet als tijdperk, maar als houding: de bereidheid om betekenis te vinden in het onvolmaakte.⁶⁷

Baudelaires poëzie is een oefening in het scheppen van orde uit het kwaad.⁶⁸ Les Fleurs du Mal preekt geen moraal, maar biedt een esthetische methode: vorm als antwoord op wanorde.⁶⁹ In De Albatros wordt deze paradox belichaamd — de dichter als gevallen engel, wiens vleugels te groot zijn voor de wereld, maar precies daarom dragers van betekenis.⁷⁰

De fictie van orde uit zijn werk is geen bedrog maar noodzaak: een menselijke strategie tegen het niets.⁷¹ De moderniteit die hij beschreef blijft de onze: een wereld zonder transcendentie die haar heiligheid in stijl zoekt.⁷² Zoals Blanchot stelde: de dichter bevindt zich "aan de rand van het zwijgen" — zijn orde is tijdelijk, maar echt zolang de taal klinkt.⁷³

Zo wordt Baudelaires kwaad esthetisch geordend, niet overwonnen. In die spanning — tussen val en vlucht, vuil en vorm — schuilt de blijvende kracht van zijn werk. De Albatros, vallend maar zingend, blijft het symbool van onze menselijke poging om de afgrond ritmisch te bezweren.⁷⁴

1. Benjamin, Walter. Charles Baudelaire: Ein Lyriker im Zeitalter des Hochkapitalismus. Frankfurt: Suhrkamp, 1969.
2. Baudelaire, Charles. Les Fleurs du Mal. 2e éd. Paris: Poulet-Malassis, 1861.
3. Kristeva, Julia. Pouvoirs de l'horreur: Essai sur l'abjection. Paris: Seuil, 1980, p. 17-25.
4. Blanchot, Maurice. L'espace littéraire. Paris: Gallimard, 1955, p. 43.
5. Baudelaire, Charles. "L'Albatros." In Les Fleurs du Mal. Paris: Poulet-Malassis, 1861.
6. Benjamin, Charles Baudelaire, p. 55-89.
7. Foucault, Michel. "Qu'est-ce que les Lumières?" In Dits et Écrits II. Paris: Gallimard, 1994, p. 562-578.
8. Voor een overzicht van deze literatuur, zie Sorensen, James, Moore, Rebecca, & Donati, Marco. "XIV Modern Literature." The Year's Work in English Studies 103 (2024): 916–940.
9. Sartre, Jean-Paul. Baudelaire. Paris: Gallimard, 1947, p. 22-31.
10. Baudelaire, Charles. "Au Lecteur." In Les Fleurs du Mal. Paris: Poulet-Malassis, 1857.
11. Rothman, David. "Stevens' Prosody." The Hopkins Review 5 (2012): 63–79.
12. Baudelaire, "L'Albatros."
13. Ibid., v. 13-14.
14. Starobinski, Jean. La transparence et l'obstacle. Paris: Gallimard, 1957, p. 89-92.
15. Barthes, Roland. Le Degré zéro de l'écriture. Paris: Seuil, 1953, p. 56-61.
16. Starobinski, La transparence et l'obstacle, p. 91.
17. Kristeva, Pouvoirs de l'horreur, p. 9-18.
18. Benjamin, Charles Baudelaire, p. 103-112.
19. Baudelaire, Charles. "Correspondances." In Les Fleurs du Mal. Paris: Poulet-Malassis, 1857, v. 1-2.
20. Todorov, Tzvetan. Symbolisme et interprétation. Paris: Seuil, 1978, p. 45-67.
21. Bachelard, Gaston. La Poétique de l'espace. Paris: Presses Universitaires de France, 1958, p. 17-29.
22. Baudelaire, Les Fleurs du Mal, sectie "Spleen et Idéal."
23. Sartre, Baudelaire, p. 76-88.
24. Baudelaire, Charles. "Spleen (II)." In Les Fleurs du Mal.
25. Rothman, "Stevens' Prosody," p. 68.
26. Baudelaire, Les Fleurs du Mal, sectie "Tableaux Parisiens."
27. Benjamin, Walter. Über einige Motive bei Baudelaire. In Gesammelte Schriften I/3. Frankfurt: Suhrkamp, 1974, p. 605-653.
28. Baudelaire, Charles. Le Peintre de la vie moderne. Paris: Michel Lévy, 1863.
29. Benesch, Klaus, & Specq, François. Walking and the Aesthetics of Modernity. Palgrave Macmillan, 2016, p. 89-112.
30. Alexander, Neal, & Cooper, David. The Routledge Handbook of Literary Geographies. London: Routledge, 2024, p. 156-178.
31. Benjamin, Über einige Motive bei Baudelaire, p. 605-653.
32. Ibid., p. 630-638.
33. Hansen, Jennifer. "Formalism and Its Malcontents: Benjamin and de Man on the Function of Allegory." New Literary History 35, no. 1 (2004): 45–72.
34. Sartre, Baudelaire, p. 92-101.
35. Ibid., p. 103-108.
36. Ibid., p. 110-115.
37. Foucault, "Qu'est-ce que les Lumières?" p. 568.
38. Ibid., p. 570-575.
39. Ganji, Iman. Performativity and the Altermodernities: Occupy, Bodies and Time-Spaces. PhD diss., Freie Universität Berlin, 2019, p. 134-156.
40. Kristeva, Pouvoirs de l'horreur, p. 9.
41. Ibid., p. 11-18.
42. Ibid., p. 23-31.
43. Blanchot, Maurice. L'entretien infini. Paris: Gallimard, 1969, p. 255-264.
44. Ibid., p. 265-270.
45. Ross, Stephen, Bratton, Frances, & Krzakowski, Chris. "XIV Modern Literature." The Year's Work in English Studies 99 (2020): 865–890, p. 872.
46. Alexander & Cooper, Literary Geographies, p. 201-223.
47. Sorensen et al., "XIV Modern Literature," p. 925-930.
48. Baudelaire, "L'Albatros."
49. Ibid., v. 9-16.
50. Starobinski, La transparence et l'obstacle, p. 94-97.
51. Rothman, "Stevens' Prosody," p. 70-73.
52. Ibid., p. 74.
53. Ibid., p. 75-76.
54. Smith, Alan B. Writing Against the Image: Teju Cole, Ben Lerner, and Aesthetics of Failure. CORE Repository, 2015, p. 45-67.
55. Ibid., p. 68-72.
56. Baudelaire, "L'Albatros," v. 13-16.
57. Compagnon, Antoine. Les antimodernes: De Joseph de Maistre à Roland Barthes. Paris: Gallimard, 2005, p. 178-195.
58. Ross et al., "XIV Modern Literature," p. 878-882.
59. Ross, Stephen. "Transnational Modernism and the Aesthetics of Decay." Conference paper, 2021.
60. Sorensen et al., "XIV Modern Literature," p. 920-925.
61. Ibid., p. 926.
62. Ibid., p. 928-932.
63. Ibid., p. 933.
64. Levay, Matthew, Radford, Andrew, & Shallcross, Michael. "XV Modern Literature." The Year's Work in English Studies 95 (2016): 949–965, p. 956-960.
65. Kristeva, Pouvoirs de l'horreur, p. 64-89.
66. Alexander & Cooper, Literary Geographies, p. 245-268.
67. Foucault, "Qu'est-ce que les Lumières?" p. 571.
68. Sartre, Baudelaire, p. 180-189.
69. Barthes, Le Degré zéro de l'écriture, p. 58.
70. Baudelaire, "L'Albatros," geheel.
71. Blanchot, L'espace littéraire, p. 43-55.
72. Foucault, "Qu'est-ce que les Lumières?" p. 575-578.
73. Blanchot, L'entretien infini, p. 270.
74. Baudelaire, "L'Albatros"; vgl. Benjamin, Charles Baudelaire, p. 156-165.

• Baudelaire, Charles. Les Fleurs du Mal. Paris: Poulet-Malassis, 1857.
• ———. Les Fleurs du Mal. 2e éd. augmentée de "Tableaux Parisiens." Paris: Poulet-Malassis, 1861.
• ———. Le Spleen de Paris (Petits Poèmes en prose). Paris: Michel Lévy, 1869.
• ———. Le Peintre de la vie moderne. Paris: Michel Lévy, 1863.
• ———. Mon cœur mis à nu. Paris: Calmann-Lévy, 1887.

• Bachelard, Gaston. La Poétique de l'espace. Paris: Presses Universitaires de France, 1958.
• Barthes, Roland. Le Degré zéro de l'écriture. Paris: Seuil, 1953.
• Benjamin, Walter. Charles Baudelaire: Ein Lyriker im Zeitalter des Hochkapitalismus. Frankfurt: Suhrkamp, 1969.
• ———. Über einige Motive bei Baudelaire. In Gesammelte Schriften I/3. Frankfurt: Suhrkamp, 1974.
• Blanchot, Maurice. L'espace littéraire. Paris: Gallimard, 1955.
• ———. L'entretien infini. Paris: Gallimard, 1969.
• Foucault, Michel. Les mots et les choses. Paris: Gallimard, 1966.
• ———. Dits et Écrits II. Paris: Gallimard, 1994.
• Kristeva, Julia. Pouvoirs de l'horreur: Essai sur l'abjection. Paris: Seuil, 1980.
• Mallarmé, Stéphane. Divagations. Paris: Gallimard, 1897.
• Nietzsche, Friedrich. Die fröhliche Wissenschaft. Leipzig: E. W. Fritzsch, 1882.
• Rimbaud, Arthur. Lettres du voyant. 1871.
• Sartre, Jean-Paul. Baudelaire. Paris: Gallimard, 1947.
• Starobinski, Jean. La transparence et l'obstacle. Paris: Gallimard, 1957.
• Todorov, Tzvetan. Symbolisme et interprétation. Paris: Seuil, 1978.
• Valéry, Paul. Situations poétiques. Paris: Gallimard, 1947.

Baudelaire, moderniteit en symboliek

• Hansen, Jennifer. "Formalism and Its Malcontents: Benjamin and de Man on the Function of Allegory." New Literary History 35, no. 1 (2004): 45–72.
  → Biedt een herinterpretatie van Benjamins allegoriebegrip, toepasbaar op Baudelaires symboliek.
• Benesch, Klaus, & Specq, François. Walking and the Aesthetics of Modernity: Pedestrian Mobility in Literature and the Arts. Palgrave Macmillan, 2016.
  → Analyseert de flâneur als figuur van esthetische mobiliteit; essentieel voor Tableaux Parisiens.
• Levay, Matthew, Radford, Andrew, & Shallcross, Michael. "XV Modern Literature." The Year's Work in English Studies 95 (2016): 949–965.
  → Jaaroverzicht van modernismestudies waarin Baudelaire's invloed op stedelijke esthetiek wordt besproken.
• Ross, Stephen, Bratton, Frances, & Krzakowski, Chris. "XIV Modern Literature." The Year's Work in English Studies 99 (2020): 865–890.
  → Interpreteert modernistische esthetiek als anti-mystiek: vorm als rationele fictie.
• Sorensen, James, Moore, Rebecca, & Donati, Marco. "XIV Modern Literature." The Year's Work in English Studies 103 (2024): 916–940.
  → Biedt actuele inzichten in "mediale moderniteit" en digitale esthetiek.
• Ganji, Iman. Performativity and the Altermodernities: Occupy, Bodies and Time-Spaces. PhD diss., Freie Universität Berlin, 2019.
  → Foucaultiaanse lezing van performativiteit en zelfconstructie binnen moderniteit.
• Alexander, Neal, & Cooper, David. The Routledge Handbook of Literary Geographies. London: Routledge, 2024.
  → Onderzoekt de ruimtelijke poëtica van modernisme en de stad als esthetisch systeem.
• Smith, Alan B. Writing Against the Image: Teju Cole, Ben Lerner, and Aesthetics of Failure. CORE Repository, 2015.
  → Introduceert het concept aesthetics of failure, relevant voor Baudelaire's "val" als vorm.
• Carroll, Amy Sara. The Allegorical Performative: Transnational Tactics for Representing the "New World Border". University of Texas, 2004.
  → Herleest allegorie als performatief politiek instrument — resonantie met Baudelaire's symboliek.
• He, G. H. Ornaments of the Third Republic: Antonin Raguenet and the Matériaux et Documents d'Architecture et de Sculpture. PhD diss., 2020.
  → Visuele esthetiek van negentiende-eeuwse ornamentiek herzien in post-2000 kunstkritiek.
• O'Dwyer, Joseph. "Enduring Extremity: On Isabelle Huppert's Intertextual Body." In Isabelle Huppert: Stardom, Performance, Authorship. Firenze: Torrossa, 2021.
  → Toepasbaar op Kristeva's idee van het abjecte lichaam en performativiteit.
• Van Gerrewey, Christophe. OMA / Rem Koolhaas: A Critical Reader from "Delirious New York" to "S,M,L,XL". London: Bloomsbury, 2019.
  → Architectonische interpretatie van modernistische orde uit chaos — parallellen met Baudelaire's stadsesthetiek.
• Vichnar, David. The Avant-Postman: James Joyce, the Avant-Garde, and Postmodernism. Prague: Charles University, 2014.
  → Verbindt symbolisme, modernisme en avant-gardistische vormprincipes.

• Bloom, Harold. The Poems of Our Climate. Ithaca: Cornell University Press, 1977.
• Compagnon, Antoine. Les antimodernes: De Joseph de Maistre à Roland Barthes. Paris: Gallimard, 2005.
• Chambers, Ross. The Writing of Melancholy: Modes of Opposition in Early French Modernism. Chicago: University of Chicago Press, 1993.
• Rothman, David. "Stevens' Prosody." The Hopkins Review 5 (2012): 63–79.
• Taylor, James. Buddhism and Postmodern Imaginings in Thailand: The Religiosity of Urban Space. Routledge, 2016.
• Howard, Alexander. Larkin's Travelling Spirit. Cham: Springer, 2020.

• Project Gutenberg: Les Fleurs du Mal (open source editie)
• Gallica (Bibliothèque nationale de France): digitale manuscripten van Baudelaire
• OpenEdition Journals: hedendaagse Franse literatuurkritiek (Baudelaire-specials, 2010–2023)
• Academia.edu / CORE Repository: open access papers over modernisme, symboliek en performativiteit